खून से लथपथ आंदोलन: कब रुकेगी नक्सल-पुलिस हिंसा..? (भाग-2)

[नोट- हमारे खास मित्र और तेलुगु दैनिक ‘निर्देशम’ के मुख्य संपादक याटकर्ला मल्लेश ने खून से “लथपथ” आंदोलन: कब रुकेगी नक्सल-पुलिस हिंसा..? को धारावाहिक प्रकाशित करने की अनुमति दी है। इसके लिए हम उनके आभारी है। विश्वास है कि पाठकों और शोधकर्ताओं को ये रचनाएं लाभादायक साबित होगी।]

तेलुगु दैनिक ‘निर्देशम’ के मुख्य संपादक याटकर्ला मल्लेश की कलम से…

चारु मजूमदार ने आरंभ किया सशस्त्र संघर्ष आंदोलन

जब कभी नक्सलवादी आंदोलन की बात आती है तो सबसे पहले चारू मजूमदार का नाम दिमाग में आता है। एक सामंती परिवार में जन्म लेने वाले चारू मजूमदार अपने पिता और स्वतंत्रता सेनानी बीरेश्वर मजूमदार के आंदोलन से प्रभावित हो गये। इसी प्रभाव के कारण 1967 में नक्सलबाड़ी में आदिवासियों ने जमींदारों के खिलाफ जो विद्रोह किया था, उसका नेतृत्व चारू मजूमदार ने किया। तब तक लोकतांत्रिक तरीके से चल रहा यह आंदोलन जैसे ही हिंसा की राह पर चला गया, उसी स्तर पर सरकार का दमन भी बढ़ता गया। फिर भी नक्सलबाड़ी आंदोलन से प्रेरित होकर उनकी गतिविधियाँ पूरे देश में फैल गईं। इतना ही नहीं, नक्सलवादियों ने कई राज्यों में प्रतिद्वंद्वी सरकारें भी चलाईं। हालांकि, उस आंदोलन की रूपरेखा, प्रणाली और पद्धति को जानने/पहचाने के लिए हमें चारू मजुमदार, कोंडापल्ली सीतारामय्या और मुप्पाल्ला लक्ष्मण राव उर्फ गणपति के नेतृत्व में चले आंदोलन पर भी गौर करना होगा।

चारू मजूमदार ने बीस साल की आयु में ही अपनी पढ़ाई बीच में ही छोड़ दी और आदिवासी तेभागा आंदोलन में शामिल हो गये। इसके बाद वे 1937-38 में भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस में शामिल हो गये, लेकिन जल्दी ही उन्होंने उसे छोड़ दिया और भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी में शामिल हो गए तथा आंदोलनों में सक्रिय रूप से भाग लेना आरंभ किया।

इसे देख तत्कालीन पुलिस ने चारू मजूमदार की गिरफ्तारी का वारंट जारी किया। जब चारू मजूमदार को गिरफ्तारी वारंट का पता चला तो वह मजबूरन भूमिगत हो गये। इस दौरान आंदोलन को मजबूत करने के लिए बड़े पैमाने पर आदिवासियों और किसानों को संगठित किया। इस आंदोलन के बढ़ते प्रभाव को देखकर तत्कालीन सरकार ने 1948 में भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी पर प्रतिबंध लगा दिया। उसी समय पुलिस ने चारू मजूमदार को गिरफ्तार किया और तीन साल तक के लिए जेल में बंदी बनाकर रखा। जेल से रिहा होने के बाद 1954 में चारू मजुमदार ने आंदोलन में सक्रिय रूप से भाग ले रही लीला नामक महिला से विवाह किया। इसके बाद उन्होंने कानू सन्याल और जंगल संताल के साथ मिलकर कई बड़े-बड़े आंदोलनों का नेतृत्व किया।

चारू मजूमदार ने सबसे पहले अपने ही गांव से आंदोलन की शुरुआत की। उन्होंने अपना आंदोलन सिलीगुड़ी उप-मंडल स्थित अपने गांव में रहकर आरंभ किया। चारू मजुमदार ने आदिवासियों से उन जमींदारों को खत्म करवा दिया जो मेहनतकश खेतीहर मजदूरों का शोषण कर रहे थे। नक्सलबाड़ी में जमींदारों की हत्याओं के साथ कम्युनिस्टों के आंदोलन ने एक नया मोड़ आ गया। उस आंदोलन को दबाने के लिए आए पुलिस अधिकारी की आदिवासी किसानों ने हत्या कर दी। अगले दिन बड़े पैमाने पर वहां पहुंची पुलिस बल की गोलीबारी में नौ आदिवासी मारे गए। उस समय के आदीवासी विद्रोह आंदोलन को चीनी अखबारों ने ‘वसंत बादलों की गर्जना’ के रूप में वर्णन किया।

पश्चिम बंगाल में किये गये किसान आंदोलन में चारु मजूमदार, कानू सन्याल और जंगल संताल ने महत्वपूर्ण भूमिका निभाई। हालाँकि, नक्सलबाड़ी में आदिवासियों की ओर से किये गये विद्रोह/आंदोलन के बाद ही इसका नाम नक्सलवादी आंदोलन के रूप में प्रचलित हो गया। नई लोकतांत्रिक क्रांति के लिए आंदोलन कर रहे चारू मजूमदार, कानू सन्याल, जंगल संताल के साथ तरिमेला नागिरेड्डी, चंद्र पुल्लारेड्डी, कोल्ला वेंकैया, देवुलपल्ली वेंकटेश्वर राव, चंद्र राजेश्वर राव और पुचलपल्ली सुंदरय्या ने 1967 के कम्युनिस्ट आंदोलनों में महत्वपूर्ण भूमिका निभाई।

1975 में देश में क्रांति

इस आंदोलन का नेतृत्व कर रहे चारू मजूमदार ने कहा कि एक इंसान का दूसरा इंसान शोषण नहीं करने की व्यवस्था चाहिए तो यह केवल सशस्त्र संघर्ष से ही संभव है। उनको भरोसा हो गया कि 1975 में भारत में क्रांति हासिल की जा सकती है। (नोट-वह आपातकाल का दौर था और पूरे देश में आपातकाल के खिलाफ आंदोलन जारी था) इसीलिए चारू ने सशस्त्र संघर्ष को तेज कर दिया। सशस्त्र संघर्ष का तात्पर्य बंदूक के बल पर गुरिल्ला युद्ध के जरिए दुश्मन को पूरी तरह से खत्म करके क्रांति हासिल (बंदूकी नली से सत्ता हासिल) करना है। इस सिद्धांत पर विश्वास करने वाले चारू मजूमदार ने वर्ग संघर्ष के उन्मूलन के अंतर्गत जमींदारों, साहूकारों और अभिजात वर्ग (तेलुगु में- दोरा) की हत्या करके गांवों को उनसे मुक्त करने का आह्वान किया। सबसे मुख्य बात यह रही है कि छात्रों को गांवों में चले जाने का किया गया उनका आह्वान क्रांतिकारी आंदोलन में एक महत्वपूर्ण मोड़ आ गया।

इसी क्रम में चारु मजूमदार की अध्यक्षता में अक्टूबर 1968 में हुई बैठक में अनेक महत्वपूर्ण फैसले लिये गये। उनमें मुख्य था सशस्त्र संघर्ष को तुरंत आरंभ किया जाये। और वर्तमान सरकार को उखाड़ फेंकने और मजदूर वर्ग के नेतृत्व में जनता का लोकतांत्रिक राज्य स्थापित करने की दिशा में कदम उठाने पर चर्चा की गई। इसी के अंतर्गत 1969 में चारू मजुमदार ने भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी-लेनिनवादी) का गठन किया और तेजी से आंदोलन को आगे बढ़ाने कार्य करना आरंभ दिया। आखिर 16 जुलाई 1972 को पुलिस ने भूमिगत चारू मजूमदार को गिरफ्तार कर लिया और उनके रहस्यों का पता लगाने के लिए अनेक प्रकार की उन्हें यातनाएं दी गई। इससे वह बीमार हो गये। इस दौरान उन्हें बिना दवा दिये गंभीरू रूप से प्रताड़ित किया गया। अंततः 28 जुलाई 1972 को प्रातः 4 बजे चारू मजूमदार की पुलिस स्टेशन लॉकअप में मौत हो गयी।

(भाग-3 में मिलेंगे)

यह भी पढ़ें-

खून से “लथपथ” आंदोलन: कब रुकेगी नक्सल-पुलिस हिंसा..? (भाग-1)

రక్తంతో ‘‘తడిసిన’’ ఉద్యమం
నక్సల్స్ – పోలీసుల హింస ఆగేదెప్పుడు..?
ధారావాహిక – 02

నక్సలైట్ ఉద్యమం.. అనగానే మొదట గుర్తుకు వచ్చేది చారుమజుందర్. భూస్వామ్య కుటుంబంలో పుట్టిన ఆయన తన తండ్రి స్వాతంత్ర్య పోరాట యోధుడైన బీరేశ్వర్ మజుందార్ ఉద్యమ స్పూర్తిని తీసుకున్నారు. 1967లో నక్సల్భరీలో గిరిజనులు భూస్వాములతో తిరుగుబాటు చేసిన ఉద్యమానికి చారు మజుందర్ నాయకత్వం వహించారు. అప్పటి వరకు ప్రజాస్వామ్య పద్దతిలో కొనసాగిన ఉద్యమం హింస మార్గంలో వెళ్లడంతో అదే స్థాయిలో నిర్బందం పెరిగింది. నక్సల్భరీ ఉద్యమ స్పూర్తితో దేశ వ్యాప్తంగా తమ కార్యకలాపాలు విస్తరించాయి. చాలా రాష్ట్రాలలో నక్సలైట్లు పోటీ ప్రభుత్వాలను కొనసాగించారు. కానీ.. ఆ ఉద్యమం తీరు తెన్నులను పరిశీలించాలంటే చారుమజుందర్.. కొండపల్లి సీతారామయ్య.. ముప్పాళ్ల లక్ష్మణరావుల ఉద్యమాలను తిరుగేయాల్సిందే.

హింసకు శ్రీకారం చుట్టిందే చారు మజుందర్

చారు మజుందర్ ఇరువై ఏళ్ల వయసులోనే తన చదువును అర్ధంతరంగా నిలిపి గిరిజనుల తెభాక మూమెంట్‌ ఉద్యమంలో చేరారు. 1937 – 38లో ఇండియన్‌ నేషనల్‌ కాంగ్రెస్‌లో చేరిన కొంత కాలానికే అందులోనుంచి బయటకు వెళ్లి భారత కమ్యూనిష్టు పార్టీలో చేరి ఉద్యమాలలో చురుకుగా పాల్గొన్నారు.

అప్పటి పోలీసులు చారు మజుందర్‌ను అరెస్టు చేయాలని వారెంట్‌ జారీ చేసారు. తప్పని పరిస్థితిలో ఆజ్ఞాతంలోకి వెళ్లి పోయిన చారు మజుందర్‌ ఉద్యమాలను బలోపేతం చేయడానికి గిరిజనులను.. రైతాంగాన్ని సంఘటితం చేసారు. ఆ పోరాటాలను చూసిన అప్పటి ప్రభుత్వం 1948లో భారత కమ్యూనిష్టు పార్టీపై నిషేదం విధించింది. ఆ సమయంలో చారు మజుందర్‌ను అరెస్టు చేసి మూడేళ్లు జైల్లో బంధించింది. జైల్‌ నుంచి విడుదలైన తరువాత 1954లో ఉద్యమంలో క్రీయశీల కార్యకర్తగా పని చేసే ఉద్యమ కారిణి లీలాను పెళ్లి చేసుకున్నారు చారుమజుందర్‌. ఆ తరువాత కాను సన్యాల్‌, జంగల్‌ సంతాల్‌తో కలిసి చాలా ఉద్యమాలకు నాయకత్వం వహించారు ఆయన.

మొట్ట మొదట చారు మజుందర్‌ తన సొంత ఊరు నుంచి ఉద్యమానికి శ్రీకారం చుట్టారు. సిలిగిరి సబ్‌ డివిజన్‌లోని తన స్వగ్రామంలో ఉండి ఉద్యమాలు ప్రారంభించారు. కష్ట పడి పని చేసే తమను శ్రమ దోపీడి చేస్తున్న భూస్వాములను గిరిజనులతో ఖతం చేయించారు చారుమజుందర్. నక్సల్బరీలో జరిగిన భూస్వాముల హత్యలతో కమ్యూనిష్టుల ఉద్యమం మరో మలుపు తిరిగింది. ఆ ఉద్యమాన్ని అణచడానికి వచ్చిన పోలీసు అధికారిని గిరిజన రైతాంగం హత్య చేసింది. ఆ మరునాడు భారీ ఎత్తున వచ్చిన పోలీసు బలగాలు జరిపిన కాల్పులలో తొమ్మిది మంది గిరిజనులు మృతి చెందారు. ఆనాటి గిరిజన తిరుగుబాటు ఉద్యమాన్ని చైనా పత్రికలు ‘వసంత మేఘ గర్జన’గా అభివర్ణించాయి.

పశ్చిమ బెంగాల్‌ రాష్ట్రంలో రైతాంగ పోరాటాలు చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు చారు మజుందర్‌, కాసు సన్యాల్‌, జంగల్‌ సంతాల్‌.. అయితే.. మొదట నక్సల్బరీలో ఆదివాసులు చేసిన తిరుగుబాటుతోనే నక్సలైట్‌ ఉద్యమంగా పిలువడం ప్రారంభమైంది. నూతన ప్రజాస్వామిక విప్లవం కోసం ఉద్యమాలు చేస్తున్న చారు మజుందర్‌, కాసు సన్యాల్‌, జంగల్‌ సంతాల్‌ తో పాటు తరిమెల నాగిరెడ్ది, చండ్ర పుల్లారెడ్డి, కొల్లా వెంకయ్య, దేవులపల్లి వెంకటేశ్వర్‌రావు, చండ్ర రాజేశ్వర్‌రావు, పుచ్చలపల్లి సుందరయ్యలు 1967 నాటి కమ్యూనిష్టు ఉద్యమాలలో కీలకంగా వ్యవరించారు.

1975లో విప్లవం..

ఒక మానవుణ్ణి మరో మానవుడు దోపీడి చేయని వ్యవస్థ కావాలని సాయుద పోరాటం చేయడంతో విప్లవం వస్తోందని చారు మజుందర్ పేర్కొన్నారు. 1975లో భారత దేశంలో విప్లవం సాధించగలమనే నమ్మకంతో ఆయన సాయుద పోరాటాన్ని ఉదృతం చేశారు. సాయుద పోరాటం అంటే..? తుపాకులతో గెరిల్లా పోరాటం చేసి శతృవును తుద ముట్టించి విప్లవం సాధించడం. తుపాకి గొట్టం ద్వారానే విప్లవం సాధిస్తామని నమ్మిన చారు మజుందర్‌ వర్గ పోరాట నిర్మూలనలో భాగంగా భూస్వాములను.. వడ్డి వ్యాపారులను.. దొరలను హత్యలు చేసి వారి నుంచి గ్రామాలను విముక్తి చేయాలని పిలుపు నిచ్చారు. ముఖ్యంగా విద్యార్థులు పల్లెలకు వెళ్లాలనే పిలుపు విప్లవోద్యమంలో మరో మలుపు.

చారు మజుందర్‌ అధ్యక్షతన 1968 అక్టోబర్‌లో జరిగిన సమావేశం కీలకమైన తీర్మాణాలు చేసింది. సాయుధ పోరాటాన్ని తక్షణం ప్రారంభించాలని నిర్ణయించింది. ప్రస్తుత ప్రభుత్వాన్ని కూలదోసి, కార్మిక వర్గ నాయకత్వంలో జనతా ప్రజాతంత్ర రాజ్యస్థాపన దిశగా అడుగులు వేయాలని చర్చించారు. 1969లో భారత కమ్యూనిష్టు పార్టీ (మార్క్సిస్ట్‌`లెనినిస్ట్‌)గా పార్టీ పెట్టి ఉద్యమాలు చేయడం ప్రారంభించాడు చారుమజుందర్. చివరకు 16 జూలై 1972లో ఆజ్ఞాతంలో ఉన్న చారు మజుందర్‌ను అరెస్టు చేసిన పోలీసులు రహస్యల కోసం చిత్రహింసలు పెట్టారు. ఆనారోగ్యంతో బాధ పడుతున్న అతనికి మెడిసిన్‌ ఇవ్వకుండా హింసించారు. చివరకు 28 జూలై 1972లో తెల్లవారు జామున 4 గంటలకు పోలీసు స్టేషన్‌ లాకప్‌ లో ప్రాణాలు వదిలాడు చారు మజుందర్‌.

(3వ ఎపిసోడ్ లో కలుద్దాం..)