हैदराबाद : साल 2022 में भारत विश्व प्रेस स्वतंत्रता की सूची में 150वें पायदान पर था। अब एक साल बाद यह और भी नीचे आ गया है। 2023 में इस सूची में भारत 161वें स्थान पर है। रिपोर्टर्स विदाउट बॉर्डर्स द्वारा प्रकाशित प्रेस फ्रीडम इंडेक्स से यह जानकारी सामने आई है। यह सूचकांक आज विश्व प्रेस स्वतंत्रता दिवस के मौके पर 3 मई को प्रकाशित किया गया।
इंडेक्स के अनुसार, अब भारत पाकिस्तान और अफगानिस्तान से कई पायदान पीछे है। इन दोनों देशों की रैकिंग में सुधार हुआ है और ये क्रमशः 150 और 152वें स्थान पर पहुंच गए हैं। भारत के बाद वाली रैकिंग में बांग्लादेश (163वां स्थान), तुर्की (165वां स्थान), सऊदी अरब (170वां स्थान) और ईरान (177वां स्थान) जैसे देश शामिल हैं। चीन और उत्तर कोरिया क्रमशः 179 और 180वें नंबर के साथ अंतिम दो पायदानों पर हैं।
प्रेस फ्रीडम इंडेक्स का आधार पांच श्रेणियां हैं। इनमें किसी देश के प्रदर्शन का आकलन किया जाता है। राजनीतिक व्यवस्था, कानूनी ढांचा, आर्थिक हालात, सामाजिक-सांस्कृतिक मानक पर आकलन किया जाता है। इन पांच श्रेणियों में से भारत की रैंकिंग पत्रकार की सुरक्षा के मामले में (172वीं रैंक) सबसे कम और सामाजिक मानकों में (143) सर्वश्रेष्ठ रही है।
भारत पिछले कुछ वर्षों में लगातार निचले स्थान पर जा रहा है। इस वर्ष ये रैंक और भी गिर गई है। पिछले साल फरवरी में केंद्र सरकार ने कहा था कि वह विश्व प्रेस स्वतंत्रता सूचकांक में सूचीबद्ध विचारों और देशों की रैंकिंग से सहमत नहीं है क्योंकि यह एक ‘विदेशी’ एनजीओ की ओर से प्रकाशित किया जाता है।
रिपोर्ट में कहा गया है कि पत्रकारों के खिलाफ हिंसा, राजनीतिक रूप से पक्षपातपूर्ण मीडिया और मीडिया स्वामित्व की एकाग्रता, ये सभी प्रदर्शित करते हैं कि ‘दुनिया के सबसे बड़े लोकतंत्र’ में प्रेस की आजादी खतरे में है और साल 2014 में दक्षिणपंथी हिंदुत्व और उग्र राष्ट्रवाद के पैरोकार प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी के सत्तासीन होने के बाद इसमें और गिरावट दर्ज की गई है।
मूल रूप से उपनिवेशवाद विरोधी आंदोलन के उत्पाद, भारतीय प्रेस को काफी प्रगतिशील मीडिया के तौर पर देखा जाता था, लेकिन साल 2014 के बाद से इसमें मौलिक बदलाव आया। जब प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी ने सत्ताधारी पार्टी भाजपा और बड़े मीडिया घरानों के बीच के संबंधों को फिर से परिभाषित किया।
इसका सबसे प्रमुख उदाहरण निस्संदेह मुकेश अंबानी के नेतृत्व वाला रिलायंस इंडस्ट्रीज समूह है, जो अब पीएम मोदी के निजी मित्रों की सूची में शामिल है। समूह के 70 से अधिक मीडिया आउटलेट हैं, जिन्हें कम से कम 80 करोड़ भारतीय फॉलो करते हैं। इसी तरह, उद्योगपति गौतम अडानी, जो कि पीएम के काफी करीबी हैं, ने 2022 के अंत में एनडीटीवी चैनल का अधिग्रहण किया, जिसने मेनस्ट्रीम मीडिया की वैचारिक विविधता के अंत की ओर इशारा किया।
प्रधानमंत्री मोदी ने बहुत पहले ही पत्रकारों को लेकर आलोचनात्मक रुख अपना लिया। वे पत्रकारों को समर्थकों और अपने बीच रोड़ा मानते हैं। यही वजह है कि उनके समर्थक मोदी की आलोचना करने वाले पत्रकारों पर चौतरफा हमले करते हैं। (एजेंसियां)
ప్రపంచ పత్రికా స్వేచ్ఛ సూచిలో 162వ స్థానంలో భారత్
హైదరాబాద్ : ప్రపంచ పత్రికా స్రేచ్ఛ సూచిలో భారత్ 161వ స్థానానికి పడిపోయింది. గత ఏడాది 150వ స్థానంలో ఉన్న భారత్ ఈ ఏడాది మరింత కిదకు జారింది. మొత్తం 180 దేశాల జాబితాను ప్రపంచ మీడియా నిఘా సంస్థ రిపోర్టర్స్ వితౌట్ బార్డర్స్ బుధవారం వెల్లడించింది.
2021లో భారత్ స్థానం 142 ఉంది. బంగ్లాదేశ్(163), మయన్మార్(173), చైనా(179) మినహాయిస్తే మిగిలిన పొరుగుదేశాలన్నీ భారత్ కన్నా మెరుగైన స్థానంలోనే ఉన్నాయి. భూటాన్ 90వ స్థానం, నేపాల్ 95వ స్థానం, శ్రీలంక 135వ స్థానం, పాకిస్తాన్ 150వ స్థానం, అఫ్ఘానిస్తాన్ 152వ స్థానంలో ఉన్నాయి.
ప్రపంచ పత్రికా దినోత్సవం సందర్భంగా విడుదల చేసిన ప్రపంచ పత్రికా స్వేచ్ఛ సూచి ప్రకారం..2022తో పోలిస్తే పాకిస్తాన్(157), అఫ్ఘానిస్తాన్(156) స్థానాలు మెరుగుపడ్డాయి. రాజకీయ, శౠసనపర, ఆర్థిక, సామాజిక సాంస్కృతిక, జర్నలిస్టుల భద్రత అనే ఐదు అంశాల ఆధారంగా ఈ సూచిని రూపొందిస్తారు.
రాజకీయ సూచికలో భారత్ 169 స్థానంలో ఉంది. శాసవ్యవస్థల సూచికలో 144 స్థానంలో ఆర్థిక సూచికలో 155 స్థానంలో, సామాజిక సూచికలో 143 స్థానంలో, జర్నలిస్టులకు భద్రతలో 172వ స్థానంలో భారత్ ఉంది.
2014 నుంచి ప్రధాని నరేంద్ర మోడీ పాలిస్తున్న ప్రపంచంలోని అతిపెద్ద ప్రజాస్వామ్యంలో పత్రికా స్వేచ్ఛ సంక్షోభంలో ఉందనడానికి జర్నలిస్టులపై జరుగుతున్న హింస, పక్షపాత మీడియా, మీడియాపై గుత్తాధిపత్యం వంటివి నిదర్శనమని నివేదికలో పేర్కొంది.
పత్రికా స్వేచ్ఛలో నార్వే వరుసగా ఏడడవ సంవత్సరం అగ్రస్థానంలో ఉంది. తర్వాతి స్థానాలలో ఐర్లాండ్, డెన్మార్క్, స్వీడన్, ఫిన్ల్యాండ్ ఉన్నాయి. బ్రిటన్ 26వ స్థానంలో ఉండగా అమెరికా 45వ స్థానంలో ఉంది. (ఏజెన్సీలు)
