गणेश चतुर्थी को विनायक चतुर्थी के नाम से भी जाना जाता है। यह एक पूजनीय हिंदू त्यौहार है। यह त्यौहार ज्ञान और समृद्धि के देवता भगवान गणेश के जन्म का स्मरण करता है। पूरे भारत में अत्यधिक उत्साह के साथ मनाया जाने वाला यह त्यौहार सांस्कृतिक, सामाजिक और धार्मिक महत्व रखता है।
गणेश उत्सव की शुरुआत मिट्टी की मूर्तियों के निर्माण से होती है। इसके बाद प्रार्थना, अनुष्ठान और भव्य जुलूस निकाले जाते हैं। गणेश चतुर्थी से जुड़ी प्रत्येक परंपरा और रीति-रिवाज का एक अनूठा प्रतीकात्मक अर्थ होता है। जो समुदायों के बीच एकता और भक्ति की भावना को बढ़ावा देता है। द्रिक पंचांग के अनुसार, चतुर्थी तिथि पर भगवान गणेश का घर में स्वागत करने का शुभ मुहूर्त 6 सितंबर को दोपहर 3.01 बजे शुरू होगा और 07 सितंबर को शाम 5.37 बजे समाप्त होगा। शुभ पूजा मुहूर्त 7 सितंबर 2024 को सुबह 11.03 बजे से शुरू होकर दोपहर 1.34 बजे तक रहेगा।
हिंदू धर्म में भगवान गणेश को विघ्नहर्ता यानी बाधाओं को दूर करने वाला माना जाता है। हिंदू धर्म में उनका बहुत महत्व है। लगभग सभी अनुष्ठान उनकी पूजा से शुरू होते हैं। इस त्यौहार की तैयारियाँ महीनों पहले से शुरू हो जाती हैं। इसमें गणेश की मूर्तियाँ बनाना भी शामिल है। गणेश चतुर्थी में चार मुख्य अनुष्ठान होते हैं। प्राणप्रतिष्ठा, षोडशोपचार, उत्तरपूजा और विसर्जन पूजा। इस त्यौहार के दौरान श्रद्धालु अपने घरों को फूलों और रंगोली से सजाते हैं और भगवान गणेश की मिट्टी की मूर्तियाँ अपने घरों में लाते हैं। इसके अतिरिक्त चतुर्थी के दिन पूजा पंडालों, घरों, कार्यालयों और शैक्षणिक संस्थानों में गणेश की सजी-धजी मूर्तियाँ स्थापित की जाती हैं।
प्राणप्रतिष्ठा अनुष्ठान एक पुजारी द्वारा किया जाता है जो एक विशिष्ट मंत्र का जाप करता है। इसके बाद 16 अलग-अलग अनुष्ठान किए जाते हैं, जिन्हें सामूहिक रूप से षोडशोपचार पूजा के रूप में जाना जाता है। महाराष्ट्र का एक प्रिय मीठा पकौड़ा मोदक भगवान गणेश का पसंदीदा प्रसाद माना जाता है। पूजा के दौरान अन्य मिठाइयों और फलों के साथ मोदक भगवान गणेश को चढ़ाया जाता है। श्रद्धालु धार्मिक भजन गाकर, ढोल की थाप पर नाचकर और एक रमणीय दावत तैयार करके त्योहार मनाते हैं। गणेश चतुर्थी का तीसरा महत्वपूर्ण अनुष्ठान उत्तरपूजा है, जिसमें भगवान गणेश को विदाई दी जाती है।
Also Read-
వినాయక చవితి-2024
ప్రతి పండుగకు శాస్త్రీయ ఆచారం ఉందని పురాణాలు చెబుతున్నాయి. శ్రావణ మాసం (సెప్టెంబర్ 2) ముగిసింది. మంగళవారం (సెస్టెంబర్ 3) నుంచి బాధ్రపదమాసం ప్రారంభం కానుంది. పిల్లల దగ్గరనుంచి పెద్దల దగ్గర వరకు ఒకటే హడావిడి… ఎక్కడ చూసినా గణపతి బొప్ప మోరియా… నినాదాలు… వినాయకుడి మండపాలను నిర్వాహకులు సిద్దం చేస్తున్నారు.
అయినా సరే హిందువులు ప్రతి ఇంట్లో కూడా వినాయకుడి ప్రతిమను ప్రతిష్ఠించి పూజలు చేస్తారు. వీలున్నర తొమ్మదిరోజులు పూజిస్తారు. లేదంటే… అదేరోజు (సెప్టెంబర్ 7)న పూజించి ఆ తరువాత నిమజ్జనం చేస్తారు. కొంతమంది మూడు రోజులు, ఐదు రోజులు, ఏడు రోజులు ఇలా ఎవరి అవకాశాన్ని బట్టి వారు పూజలు చేస్తుంటారు.
ఆటంకాలను తొలగించి ఆనందాన్ని ఇచ్చేవాడిగా వినాయకుడిని పూజిస్తారు. మరి కొద్ది రోజుల్లో అంటే సెప్టెంబర్ 7న వినాయక చవితి పండుగ జరుపుకోనున్నారు. పంచాంగం ప్రకారం భాద్రపద మాసం శుక్ల పక్ష చతుర్థి తిథి నాడు వినాయకుడు జన్మించాడు. అందుకే ఈ రోజున గణేష్ చతుర్థి జరుపుకుంటారు.
వినాయక చవితిని పది రోజులు పాటు అంటే నవరాత్రిళ్లు జరుపుకుంటారు. మోదక్ లడ్డూ, దుర్వా గడ్డి, నెయ్యి మొదలైన వస్తువులు తప్పనిసరిగా సమర్పించాలి. ఈ వస్తువులు వినాయకుడికి అత్యంత ప్రీతికరమైనవని నమ్ముతారు. అలాగే ప్రతిరోజు వినాయకుడికి ఉదయం సాయంత్రం పూజ చేయాలి. ఈ సమయంలో ఇంట్లో అందరూ సాత్విక ఆహారమే తీసుకోవాలి.
